Deelnemende kunstenaars: Bianca Bondi, Julian Charrière, Amalie Jakobsen, Regina de Miguel, Agnieszka Polska, Lisa Rave, Oliver Ressler, Miriam Sentler, Sam Smith
CLIMATE OF CONCERN is de tweede tentoonstelling van het Benedenwereld-jaarprogramma, waarin de huidige overmatige schuldenlast aan de fossiele brandstofindustrie en het extractivisme van delfstoffen wordt onderzocht aan de hand van het werk van negen kunstenaars.
In 1991 bracht het petrochemische concern Shell de documentaire Climate of Concern uit, waarin mogelijk catastrofale gevolgen van klimaatverandering zoals toenemende droogte, extreem weer, overstromingen, mislukte oogsten, verdwijnende eilanden, en migratie werden getoond. Desondanks heeft Shell, samen met andere bedrijven zoals Exxon en BP, in de jaren tachtig opzettelijk interne rapporten verborgen gehouden waarin de catastrofale planetaire gevolgen van de toenemende uitstoot van kooldioxide die vrijkomt bij de winning van fossiele brandstoffen werden voorspeld. Tot op de dag van vandaag draagt Shell actief bij aan klimaatverandering door zaken te doen alsof er niets aan de hand is, en blijven ze profiteren van de winning van fossiele brandstoffen. Steenkool, aardolie en aardgas zijn een onlosmakelijk onderdeel geworden van de industriële en energieproductie, en een aanzienlijk deel van de technologische ‘vooruitgang’ in de geschiedenis is mogelijk geworden door de winning van dergelijke hulpbronnen. Als gevolg daarvan zijn wij zozeer met het fossiele geheugen verweven geraakt dat alle aspecten van ons leven op de één of andere manier door het (misbruik van) fossiele brandstoffen worden beïnvloed. Overal manifesteert zich wat de filosoof Peter Sloterdijk ‘fossiel expressionisme’ heeft genoemd: van de gebouwen op straat, de stoep waarop ze staan, de auto’s die voorbijrijden, tot de kleren die we dragen of de verpakking van ons voedsel; sporen van fossiele brandstoffen maken deel uit van ons dagelijks landschap, onze identiteit en ons bestaan.
Climate of Concern documentaire, uitgebracht door Shell in 1991. Bekijk de documentaire hier.
De gezamenlijke sporen van het geavanceerde kapitalisme, de technologische transformatie en de daaruit voortvloeiende ineenstorting van het leefklimaat worden urgente sociaal-politieke veranderingen die de mensheid overstijgen en van toepassing zijn op elk levend organisme op de planeet. Het tweede hoofdstuk van Benedenwereld verkent hoe de huidige overmatige schuldenlast op het gebied van fossiele brandstoffen zowel het kader als de achtergrond vormt voor onze manieren van denken, zijn en handelen in een onhoudbaar regime van ecologische ineenstorting. Hoe kunnen we de fossiele-brandstofcultuur loslaten en overstappen op een duurzame manier van leven? Hoe kan deze duivelse overeenkomst met niet-hernieuwbare energie worden teruggedraaid en middels welke alternatieve relaties kunnen we een toekomst verwezenlijken die verder gaat dan een op fossiele brandstoffen gebaseerde levensstijl?
Het alomtegenwoordige gebruik van fossiele brandstoffen geeft vorm aan ons denken, handelen en vermogen om in verband te treden met dingen en met elkaar; kunstenaar en auteur Brett Bloom noemde dit petrosubjectiviteit.
Petrosubjectiviteit zit in ons voedsel, onze gezondheidszorg, onze vervoermiddelen, onze kleren, onze sekse. Terwijl het elke actie en gedachte die we produceren conditioneert, belemmert het ook elke poging om het terug te draaien. Dit wordt geïllustreerd door hernieuwbare energie, of wat Bloom nauwkeuriger zou willen noemen: ‘van fossiele brandstoffen afhankelijke energie’. Om windmolens of zonnepanelen te produceren, worden enorme hoeveelheden afval en emissies geproduceerd. Het International Renewable Energy Agency schat dat tegen 2050 bijna 78 miljoen ton zonnepanelen verouderd zal zijn, en dat de wereld per jaar ongeveer zes miljoen ton nieuw solar e-waste zal produceren.
Turbineschoepen daarentegen raken op korte termijn verouderd en de energieproductie in windmolenparken neemt mettertijd geleidelijk af en worden overblijfselen van “groene” alternatieven die niettemin het landschap ontwrichten en de biodiversiteit blijven aantasten. Dat wil niet zeggen dat individuele, duurzamere keuzes moeten worden afgewezen: het gaat er om de misleidende praktijk van greenwashing, oftewel het promoten en lobbyen van “groene” alternatieven door fossiele brandstof bedrijven, te ontkrachten.
Petro-subjectivity kaart (download) ontwikkelt door Brett Bloom als onderdeel van de publicatie Petro-Subjectivity: De-Instustrializing Our Sense of Self (2015)
In het Antropoceen treedt fossilisatie niet alleen op organische wijze op. Dankzij verstedelijking heeft de mens het landschap ingrijpend gewijzigd, waardoor zowel bovengronds—wolkenkrabbers en snelwegen—als ondergronds—metro en riolering—een fossiel spoor achterblijft. Ook heeft de mens de stromen van rivieren, de pH-waarde van oceanen—met verzuring als gevolg—en de samenstelling van de atmosfeer veranderd. Al deze veranderingen hebben een rechtstreekse invloed op de geologische ontwikkeling van de planeet en veroorzaken enorme verschuivingen die kunnen worden vergeleken met grote geologische omwentelingen die het leven op Aarde radicaal hebben veranderd. Land, beschouwd als handelswaar voor menselijk gebruik en genot, wordt misbruikt ten behoeve van onze huidige, op koolstof beluste levensstijl.
Volgens de schrijver Robert MacFarlane dwingt het Antropoceen om ons denken in de ‘diepe tijd’ te plaatsen: een tijdschaal die verder dan het menselijk leven reikt en daarmee de veronderstelling dat de wereld alleen bestaat voor menselijk gewin, in eeuwige beschikbaarheid, op de proef stelt.
Fossiele brandstoffen zijn beperkt, en toch zijn fossiele brandstoffen verbrandende ondernemingen erop uit zo snel mogelijk, en zo veel mogelijk nieuwe fossielen te maken en te verbranden. Professor Donna Haraway stelt zich voor dat geologen in de nabije toekomst de fossielen van de ‘Burning Man’ aflezen in de gesteentelagen, zowel op het land als onder water.
Toch kunnen geologen dat nu ook al, aangezien menselijk afval reeds fossiliseert in plastiglomeraten, een samengesteld materiaal bestaand uit gesteente en gesmolten plastic. We worden voortdurend geconfronteerd met de uitwissende gevolgen van de alomtegenwoordige fossiele cultuur, en de geringe overlevingskansen die deze cultuur ons biedt. Toch zijn we nauwelijks in staat te bevatten hoe ons idee van ons zelf, ons subject-zijn, en de wereld wordt gevormd door aardolierelaties. Het expliciet maken van petrosubjectiviteit is een zeer dringende zaak die ons uiteindelijk van onze huidige afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kan bevrijden. Hoe kunnen we ons op een zo breed mogelijke schaal voorbereiden op het ondermijnen van de fossiele cultuur? Hoe veranderen onze opvattingen over natuur, cultuur en ecologie, wanneer het extractivisme niet langer vereist is? Wat is de kans dat we via wereldse verbintenissen gaan inzien dat het dringend noodzakelijk is om een alternatieve logica van het bestaan te ontwikkelen?
Voor verdere informatie over de term 'fossiel expressionisme', lees Yuk Hui & Peter Lemmens, 'Reframing the Technosphere: Peter Sloterdijk and Bernard Stiegler’s Anthropotechnological Diagnoses of the Anthropocene', KRISIS, nummer 2 (2017): p. 26-41. (link)
↩
Brett Bloom, Petrosubjectivity: De-Industrialising Our Sense of Self. Ft. Wayne, IN: Breakdown Break Down Press, 2015.
↩
Maddie Stone, ‘Solar panels are starting to die. What will we do with the megatons of toxic trash?’, Grist, 13 augustus, 2020. Afbeelding van de installatie van het eerste succesvolle zonnepaneel en zonnebatterij voor de telefoonmaatschappij Americus in de staat Georgia, 4 oktober 1955. (link)
↩
Greenwashing is de praktijk van het overbrengen van een verkeerde indruk of het geven van misleidende informatie over hoe een product of dienst een milieuvriendelijk systeem van productie, distributie en gebruik volgt. Greenwashing wordt gebruikt om mensen te misleiden om ongegronde claims van ecologisch bewustzijn te geloven, zodat ze een positieve houding ontwikkelen ten opzichte van een bedrijf of campagne en geneigd zijn er geld aan uit te geven.
↩
Een indicator van deze misvatting is Earth Overshoot Day, die de datum markeert waarop de vraag van de mensheid naar ecologische hulpbronnen en diensten in een bepaald jaar groter is dan wat de Aarde in dat jaar kan regenereren. In 2022 valt Earth Overshoot Day op 28 juli.
↩
Samengesteld door Niekolaas Johannes Lekkerkerk, met assistentie van Sergi Pera Rusca.
CLIMATE OF CONCERN is mede mogelijk gemaakt met ondersteuning van het Gieskes-Strijbis Fonds, Mondriaan Fonds, Gemeente Delft, FONDS21, The Swiss Arts Council Pro Helvetia, BNG Cultuurfonds, Stichting Zabawas, ifa (Institut für Auslandsbeziehungen), Institut français de pays bas, Danish Arts Foundation.
Het werk van Julian Charrière is geleend uit de Servais Family Collection, en wordt gepresenteerd in samenwerking met Tlön Projects.
De deelname van Amalie Jakobsen wordt aanvullend ondersteund door de Danish Arts Foundation.
Petrosubjectiviteit zit in ons voedsel, onze gezondheidszorg, onze vervoermiddelen, onze kleren, onze sekse. Terwijl het elke actie en gedachte die we produceren conditioneert, belemmert het ook elke poging om het terug te draaien. Dit wordt geïllustreerd door hernieuwbare energie, of wat Bloom nauwkeuriger zou willen noemen: ‘van fossiele brandstoffen afhankelijke energie’. Om windmolens of zonnepanelen te produceren, worden enorme hoeveelheden afval en emissies geproduceerd. Het International Renewable Energy Agency schat dat tegen 2050 bijna 78 miljoen ton zonnepanelen verouderd zal zijn, en dat de wereld per jaar ongeveer zes miljoen ton nieuw solar e-waste zal produceren.
Turbineschoepen daarentegen raken op korte termijn verouderd en de energieproductie in windmolenparken neemt mettertijd geleidelijk af en worden overblijfselen van “groene” alternatieven die niettemin het landschap ontwrichten en de biodiversiteit blijven aantasten. Dat wil niet zeggen dat individuele, duurzamere keuzes moeten worden afgewezen: het gaat er om de misleidende praktijk van greenwashing, oftewel het promoten en lobbyen van “groene” alternatieven door fossiele brandstof bedrijven, te ontkrachten.
Fossiele brandstoffen zijn beperkt, en toch zijn fossiele brandstoffen verbrandende ondernemingen erop uit zo snel mogelijk, en zo veel mogelijk nieuwe fossielen te maken en te verbranden. Professor Donna Haraway stelt zich voor dat geologen in de nabije toekomst de fossielen van de ‘Burning Man’ aflezen in de gesteentelagen, zowel op het land als onder water.
Toch kunnen geologen dat nu ook al, aangezien menselijk afval reeds fossiliseert in plastiglomeraten, een samengesteld materiaal bestaand uit gesteente en gesmolten plastic. We worden voortdurend geconfronteerd met de uitwissende gevolgen van de alomtegenwoordige fossiele cultuur, en de geringe overlevingskansen die deze cultuur ons biedt. Toch zijn we nauwelijks in staat te bevatten hoe ons idee van ons zelf, ons subject-zijn, en de wereld wordt gevormd door aardolierelaties. Het expliciet maken van petrosubjectiviteit is een zeer dringende zaak die ons uiteindelijk van onze huidige afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kan bevrijden. Hoe kunnen we ons op een zo breed mogelijke schaal voorbereiden op het ondermijnen van de fossiele cultuur? Hoe veranderen onze opvattingen over natuur, cultuur en ecologie, wanneer het extractivisme niet langer vereist is? Wat is de kans dat we via wereldse verbintenissen gaan inzien dat het dringend noodzakelijk is om een alternatieve logica van het bestaan te ontwikkelen?
